Première in de Amsterdamse Stadsschouwburg luidt nieuwe tak van sport in: livestreamen vanaf de toneelvloer

‘Ik ben nerveus’, zegt Marieke Heebink vrijdagmiddag ongevraagd in de lift van de Stadsschouwburg in Amsterdam. De actrice moet straks op, maar het is niet alleen dat; voor het eerst zal haar gezelschap ITA (Internationaal Theater Amsterdam) vanavond een voorstelling live streamen vanaf de toneelvloer. Voor 12,50 euro kan Medea, een productie die sinds 2014 met regelmaat op de planken is gebracht, gelijktijdig thuis worden bekeken op computer, tablet of smartphone.

Heebink, die de hoofdrol vertolkt, is er niet gerust op. Zij heeft nog geen idee waar de camera’s staan en hoe die gaan schakelen. ‘Ik heb er geen controle over. En als je struikelt of je tekst niet meer weet, dan staat een camera daar bovenop. Het is een duivel erbij.’

Wouter van Ransbeek, een van de drie directeuren van ITA, verkeert ook in spanning, maar niet omdat Heebink nog niet precies weet waar ze aan toe is. ‘Het is niet de bedoeling om de voorstelling te veranderen. De acteurs spelen zoals normaal’, zegt hij geruststellend in de Grote Zaal, waar een repetitie met camera’s op het punt staat te beginnen. ‘Wij proberen alleen de theatrale ervaring zo filmisch mogelijk vast te leggen.’

De nervositeit bij hem zit in het nieuwe: vier camera’s in de zaal en vier op afstand bedienbare camera’s in de coulissen zullen Heebink en haar zeven collega’s volgen op het toneel. In een kamer ernaast zal regisseur Reinier Bruijne live bepalen welk beeld het internet opgaat – hij en zijn assistent hebben Medea al meermaals bekeken.

Er zal publiek zijn, een uitzondering. De Stadsschouwburg is tot en met 11 november gesloten vanwege de nieuwe maatregelen tegen corona; voor zo’n groot gezelschap als ITA is het niet rendabel om voor de maximaal toegestane 30 man te spelen. Maar denk niet dat de rechtstreekse internetuitzending een gevolg is van het uitbreken van de plaag. ‘Wij zijn hier al 1,5 jaar mee bezig’, onthult Van Ransbeek.

Oorspronkelijk zou een ander toneelstuk, De stille kracht, dit najaar live worden gestreamd in 140 bioscopen. Daarvoor was een externe productiemaatschappij aangetrokken. Maar de coronacrisis gooide roet in het eten.

De techniek is niet nieuw. The Metropolitan Opera in de Verenigde Staten maakt er al sinds 2006 met succes gebruik van. Nederlandse bioscoopzalen zijn stijf uitverkocht als een uitvoering van het operagezelschap rechtstreeks wordt overgestraald vanuit New York. Na de corona-uitbraak hebben onder meer het Noord Nederlands Toneel en Toneelgroep Maastricht speciale voorstellingen gemaakt die rechtstreeks op internet waren te volgen. De insteek van ITA, het grootste toneelgezelschap van Nederland, is een andere: bestaand repertoire zal, als extra aanbod, voortaan ook naar de woonkamer worden gebracht.

‘Een nieuwe tak van sport’, zegt Van Ransbeek, die volgens hem voor de hand ligt. ‘Het is een groeimarkt.’ Ervaringen in het buitenland leren dat met livestreams veel meer mensen kunnen worden bereikt. En misschien nog wel belangrijker: er kan nieuw publiek mee worden aangeboord.

De ITA-directeur heeft onderzoeken mogen inzien van de National Theatre in Londen en de Comédie-Française in Parijs, die al langer livestreams aanbieden. ‘Daaruit blijkt dat 70 procent van de thuiskijkers nog nooit een theater heeft bezocht, of slechts één keer. Na afloop zei 80 procent de voorstelling in het echt te willen zien.’

De rechtstreekse internetuitzending (‘ITALive’) biedt daarnaast een kans voor het Amsterdamse toneelgezelschap om in deze coronatijd in de aandacht te blijven staan, ook internationaal. Van Ransbeek: ‘We spelen normaal negentig voorstellingen per jaar in het buitenland. Medea hebben we gedaan in Parijs, Londen, Madrid en Moskou. Het stuk zou dit jaar ook in Shanghai en Hongkong zijn opgevoerd als er geen corona was geweest. We bedienen buiten Nederland tussen de 60 duizend en 70 duizend mensen.’

Door de coronacrisis en de daaropvolgende bezuinigingen dreigde de dure livestream te moeten worden geschrapt. Een ontmoeting met regisseur Reinier Bruijne bracht een oplossing. Hij en zijn freelance ploeg leggen gewoonlijk popconcerten vast, veelal voor de VPRO. Bruijne is rechtstreekse tv-uitzendingen gewend: ‘We kunnen meneer Gallagher niet vragen of hij voor ons nog een keer wil opkomen.’ Zijn team van in totaal elf man werkt bij de livestream vanuit de Stadsschouwburg samen met multimedia- en audiomedewerkers van ITA. Daardoor kunnen de kosten volgens Van Ransbeek worden beperkt.

Natuurlijk is het zien van een voorstelling op een scherm anders dan in het theater, erkent hij. ‘Je verliest wat. Maar je hebt de kans om met close-ups heel dicht bij de acteurs te komen. Daarnaast krijg je door de verschillende camera’s beelden voorgeschoteld die je vanaf je zitplaats in het theater niet ziet. Dus je wint ook iets.’ De opname van Medea zal niet later op internet worden gezet. ‘Het is een live-ervaring, net als in het theater.’

De ITA-directeur heeft inmiddels een rechtstreekse internetuitzending verkocht aan een theaterfestival komend voorjaar in het Australische Adelaide. ‘We moeten om elf uur ’s ochtends spelen, het is daar dan avond.’ Lachend: ‘We zullen flink wat koffie moeten klaarzetten. Maar we kunnen daarmee al een deel terugverdienen van wat we nu investeren. We hopen dat het op de langere termijn een verdienmodel wordt.’